Mesuren an hir Konsequenzen

Mooss­na­men zur Bekämp­fung vun engem Virus, dee wuel ni méi ganz ver­sch­wan­nen wäert, dierf­ten d’Nor­ma­li­téit vun dee­nen nächs­ten Joren bestëm­men. Et kéint een esou guer den­ken, dat esou Mooss­na­men ons nach wäer­ten beglee­den, wann eng aner real oder ima­ginär Gefor déi vum Virus ersat huet. Kan­di­da­ten fee­len hei net. 

Mä déi sël­le­gen Mooss­na­men, vun dee­nen der vläicht e puer och nach sënn­voll an der aktuel­ler Situa­tioun si kéin­ten, liw­we­ren virun allem en gefonnent Fries­sen fir eng gedan­ke­los Sym­bol­po­li­tik, déi sech ëmmer méi kloer a Rich­tung vun enger all­ge­men­ger Mora­li­séie­rung entwé­ckelt. Esou guer di libe­ral, an di lénk Poli­tik schléis­sen sech hei der tra­di­tio­nel­ler Moral-Rhe­to­rik vun der Riet­ser un. 

Esou poli­tesch Ges­ti­ku­la­tiou­nen wier­ken sech awer trotz hiren bes­se­ren Inten­tiou­nen nega­tiv op eist Zesum­me­lie­wen, an op eis Stëm­mun­gen aus ; ouni emol vun den katas­tro­pha­len wirt­schaft­le­chen, an dat hees­cht fir vill Leit exis­ten­ziel­len Kon­se­quen­zen ze schwätzen.

Di nei Opriff zur per­séin­le­cher Verant­wor­tung, déi d’Res­trik­tiou­nen vun de gesetz­leche Ree­ge­len nach soll iwwe­rhue­len, funk­tio­néie­ren wéi oppen Invi­ta­tiou­nen zur Mora­li­séie­rung, an dofir och indi­rekt zur Aggres­sioun, an zur ëffent­le­cher Bes­chä­mung. Esou politësch gewoll­ten Ëmgang­sfor­men sol­len elo Deel ginn vun enger neier Nor­ma­li­téit, déi vläicht kee wëllt, mä déi mat Enthu­sias­mus duerch­ge­zunn gi soll.

Beis­piller fir esou Änne­run­gen héiert an erlieft een elo rela­tiv ree­gel­méis­seg : Leit déi sech géi­gesäi­teg vir­wer­fen sech net un ier­gend­wel­lech absurd Ree­ge­len ze halen, oder sech am Contraire déi Ree­gele net wël­len bidde loos­sen ; Ver­kee­fer oder Ser­veu­ren déi Clien­ten nola­fen, well se hiren Mask ver­géiss hunn, oder net rich­teg opge­sat hunn, vir­worf­svoll Blé­cker a Remar­ken vu Pas­san­ten op der Strooss oder an der Natur … Wou an den Ter­ro­ris­mus­de­bat­ten d’Iw­wer­waa­chung nach kloer bei den ëffent­le­chen a gehei­men staat­le­chen Ins­ti­tu­tiou­nen konnt situéiert ginn, schéngt di géi­gesäi­teg Iwwer­waa­chung elo och eng Pri­vat­saach ginn ze sinn. 

Di nei aggres­siv Mora­lus­préch, an déi sozial a psy­cho­lo­gesch Aggres­sioun di doraus ents­teet, mécht di kal Welt vun der duerchgän­ge­ger eko­no­mes­cher Ratio­na­li­séie­rung a vun der Ter­ro­ris­muiw­wer­waa­chung nach emol méi kal, wéi se et ouni­deems scho war.

A ver­schid­den Bäi­träg hat ech ver­sicht e puer Gedan­ken iwwert den Zesum­men­hang vu Mora­li­séie­rung, Aggres­sioun, Gewalt a Scham ze for­mu­léie­ren.
Anschei­nend, esou krut ech gesot, sinn esou Begrëf­fer – a wuel och Tex­ter – ze theo­re­tesch, an ze abs­trakt fir d’Verständnes vum Duerch­schnëtts­lie­ser oder Audi­teur. En ein­facht Beis­pill dierft awer wei­sen, dat déi Zesum­menhäng duer­chaus kon­kret, an och ouni all­ze­grouss Ustren­gung verständ­lech sinn.

Huele mer de Fall vun enger Per­soun, déi fir d’Ver­gies­sen vun hirem Mask ëffent­lech esou ver­nannt gouf bis dat se an Tréi­nen aus­ge­brach ass. (En kon­kret Beis­pill dat ech esou ver­zielt krut, an dat läng­st net méi dat een­zegt vun dësem Genre am All­dag ass.)

D‘Moraliséierung bes­teet an esou Situa­tiou­nen doran, dat sanitär Ree­ge­len op eemol mat Uech­tung a Mës­suech­tung vu Per­soune ver­bonne ginn (cf. Moral als Gewalt). Wien sech drun hält ass eng gutt, verant­wort­lech Per­soun a ver­déngt Uech­tung. Ween sech net un di Ree­ge­len hält, oder se och nëmme kuerz an onge­wollt vergësst, ass Schlecht oder Béis, a kann oder muss mëss veruecht an an aller Ëffent­le­ch­keet humi­liéiert ginn.

D‘Aggressioun an di psy­chesch Gewalt dré­cken sech am Behuele vun deene Per­soun aus aus, déi aner Per­soun ver­bal ugräi­fen, se feind­séi­leg ver­nen­nen an ernid­dre­gen. Para­doxal ass et, dat dëst aggres­siivt Verha­len am Numm, a mat der Iwwer­zee­gung vun enger Moral voll­zu gëtt, déi dat all­ge­mengt Zesum­me­lie­wen pro­te­géie­ren soll. 

D’Scham ass wuel déi kom­pli­zéiertst Saach an dësem Zesum­men­hang. Di psy­cho­lo­gesch a sozial Kom­plexi­téi­ten vun der Scham, déi aus den sozio­logë­schen a psy­cho­ana­ly­tes­chen Stu­dien ervir geet, kann effek­tiv decou­ra­geant fir en pres­séiert Duerch­schnëtts­verständnes schéi­nen. Mä och hei kann een bei engem ganz ein­fa­chen, a wuel vu jidd­we­ren­gem bekann­ten Gefill uset­zen : dat vun der Schamangscht. 

Et ass dat Gefill, dat zum Beis­pill bei enger atta­ckéier­ter Per­soun aus­ge­léist gëtt, wa se virun allen Leit als irres­pon­sa­bel, onmo­ra­lesch, a verant­wor­tungs­los verur­teelt gëtt. Scham ass am per­séin­le­chen Erlie­wen eng Form vun Ang­scht, déi mat Ernid­dre­gung an Ohn­macht zesumme geet, déi aus engem Zeréck­set­zen, engem Vers­touss oder Ver­loosse ervir geet. Si hänkt zesum­men mat den Gefiller vun der per­séin­le­cher Insuf­fi­zienz, vun der Zré­ck­wei­sung, mat der Asiicht net méi gutt oder anstän­neg genuch ze sinn, nach zur Gesell­schaft oder zur Mer­scheet ze gehéie­ren. Scham gëtt engem d’Lo­scht sech ze vers­top­pen oder am Äerd­bue­dem ze ver­sen­ken. (Méi dozou hei : Moral und Bes­chä­mung.)

An Situa­tiou­nen vun der ëffent­le­cher Aggres­sioun an Humi­lia­tioun, beson­nesch am Numm vun der neier Verant­wor­tung zum Fol­le­gen an zum virau­sei­len­den Gehor­sam, dierft den Zesum­men­hang vu Moral, Gewalt a Scham dann zimm­lech liicht noze­voll­zéien ginn. Wann dat awer trotz­deem net de Fall ass, wann den Zesum­men­hang trotz­deem nach abs­trakt, theo­re­tesch oder obs­kuer schéint, wou en et eigent­lech net ass, da wär di nächst Fro déi, fir­wat eppes, wat eigent­lech offen­sicht­lech ass dach esou onverständ­lech schénge muss ?

En Hiweis op eng Änt­wert fënnt een an enger flot­ter For­mu­la­tioun vum Nik­las Luh­mann, déi seet : „Um so bemer­kens­wer­ter, hätte Sig­mund Freud gesagt, die Ehtik­welle hat bereits das Unbe­wußte erreicht.“ (Luh­mann, Nik­las. Die Moral der Gesell­schaft. Frank­furt am Main : Suhr­kamp, 2016, S. 253)

Mora­li­séie­rung wierkt. A wann een dem Luh­mann säin Bon­mot ees­cht huele géif, wann Mora­li­séie­rung vun der Poli­tik an dem ëffent­le­chen Dis­cours also mat all den bes­chriw­we­nen psy­cho­lo­ges­chen Kon­se­quen­zen ënnert d’Haut geet, dann kann een age­sinn wat fir eng Hem­mun­gen si och am Den­ken aus­léi­sen mussen. 

Wa Scha­mang­scht staark genuch ass, da pro­vo­zéiert se eng Schwie­reg­keet oder eng Onméi­gle­ch­keet grad iwwer déi Ursaa­chen kloer ze den­ken, déi si aus­léi­sen. Dat wär d’Gron­did­di vum Ofwier­me­cha­nis­mus, dat hees­cht vun dee­nen onbe­woss­ten psy­ches­chen Pro­zes­ser, bei dee­nen ver­schid­den Gedan­ken- oder Virs­tel­lung­sin­hal­ter vum Bewosst­sinn fern gehale ginn, well se ze geféier­lech, ze beäng­sch­te­gend oder ze schmäerz­haft sinn. 

A wann dat de Fall ass, dann dierft et och keen Zou­fall méi duers­tel­len, wann et op eemol schwéier schéngt an esou guer sel­wer erlief­ten Zësum­menhäng ze vers­toen. Moral, Scham an Ernid­dre­gung pro­vo­zéie­ren näm­lech gäre déi onbe­wosst gedank­lech Hem­mun­gen, déi hir Begrëf­fer dann onverständ­lech maachen.

Op Radio 100,7 lauschtere … »>