Gefiller vum Kapitalismus (2/8): Gefiller op der Aarbecht a Gefiller als Aarbecht

Gefiller op der Aarbecht a Gefiller als Aarbecht

Gefiller sinn net just en Bewosst­sinn­sin­halt, dee bio­lo­gesch a phy­sio­lo­gesch Pro­zes­ser vum Ner­ve­sys­tem spi­gelt. Gefiller sinn net ein­fach eppes wat ons Nerve sekre­téiere. Gefiller, ganz tri­vial gesot, si fir d‘éischt emol eppes wat mär fillen. An anere Wie­der : Gefiller maa­chen en wee­sent­le­chen Deel vun eiser sub­jek­ti­ver Erfa­rung vun der Welt a vun dee­nen anere Mën­schen aus. Gefiller gehéie­ren zu dee­nen Zoustänn, an deem mer eis befan­nen, an déi eis an onsem Den­ken an Han­de­len am Grond aus­maa­chen. Si sinn net eppes wat emol nie­we­laan­scht zum Bewosst­sinn dobäi kom­men, a dat een och kéint wäsch loossen. 

An deem Sënn kann een un eng rezent Defi­ni­tioun vum ame­ri­ka­nesche Sozio­log Nor­man Den­zin den­ken, déi weist wéi kom­pli­zéiert Gefiller eigent­lech sinn :

En Gefill ass eng gelief­ten, gegleefte, situéiert an zäit­lech ver­kier­pert Erfa­rung, déi duerch den Bewosst­sinns-Stroum vu enger Per­soun astraalt, an hirem Kier­per gefillt gëtt, duerch hire Kier­per leeft, an déi d‘Persoun an hir Matmënsche wärend hirem Lie­wens­pro­zess an eng nei an trans­for­méiert Rea­li­téit andauche loos­sen – d‘Realitéit vun enger Welt déi duerch emo­tio­nal Erfa­rung consti­tuéiert gëtt. 

Gefiller sinn also en Deel vun onser Erfa­rung vun der Welt un vun onsem Rap­port mat anere Mën­schen. An dat ass eppes ganz anes­cht wéi eng phy­sio­lo­gesch Akti­vi­téit vun e puer Neu­ro­nen, Neu­ro­trans­mit­te­ren an Hor­mo­nen. Gefiller gehéie­ren zur Erfa­rung sel­wer vun eisem An-der-Welt sinn. 

Dobäi kënnt dann nach, dat an der Welt, wou d‘Gefiller sech situéie­ren, si och ver­schidde Bedei­tun­gen hunn a ver­schidde psy­chesch a gesell­schaft­lech Funk­tiou­nen erfël­len. Gefiller hunn, an anere Wie­der och eng Ges­chicht, si gehéie­ren zu enger gewës­ser Gesellschaftsform. 

Wa fir den Achilles aus dem Homer sen­ger Illiad d‘Roserei dat ass, wat hien iwwermën­schlech a gottähn­lech mécht, dann wär eng solch Wut fir eis haut iwwe­rhaapt näi­scht heldenhaftes. 

Mär géife éich­ter beim Här Achilles eng Wuts­téie­rung oder, wéi et wës­sen­schaft­lech hees­cht, eng „Stéie­rung mat inter­mit­téie­rend optrie­den­der Reiz­bar­keet“, nom Code ICD 10 (F63.8) vun der Welt­ge­sond­heet­sor­ga­ni­sa­tioun, diag­nos­ti­zéie­ren. Et gëtt also eng Welt tëscht engem Gefill am 8. oder 7. Joe­rhon­nert virun eiser Zäi­trech­nung, an dem schein­bar „nämm­lech­ten“ Gefill haut.

Dofir ass et dann och méi­glech ze wei­sen, wéi di rezent Ges­chichtswës­sen­schaft, Sozio­lo­gie an Anthro­po­lo­gie dat maa­chen, datt Gefiller an der Zäit vum hai­te­gen Kapi­ta­lis­mus eppes ganz anes­cht duers­tel­len, vum dat wat se etwa am fréie Kapi­ta­lis­mus, oder nach vir­drun, an der Feu­da­lis­mus waren. Ver­loosse mer awer elo di all­ge­meng theo­re­tesch Reflexioun iwwert Gefiller, a kucke mer ons dës Änne­run­gen an kon­kre­ten Detail un.

Déi éischt Ana­lyse vum Zesum­men­hang tëscht der Aar­becht am Kapi­ta­lis­mus, an de Gefiller, sta­men aus den Ufäng vun der Sozio­lo­gie, déi als nei Dis­zi­plin am Enn vum 19. Joe­rhon­nert gebuer gouf. 

Vum däitsche Sozio­log Max Weber staamt d‘Theorie vun der Ratio­na­li­séie­rung. Op d‘Gefiller bezunn hees­cht Ratio­na­li­séie­rung nom Max Weber d‘“Ausschaltung vun allen reng per­séin­le­chen Emp­fin­dung­se­le­men­ter.“ Dës Aus­schalte vu per­séin­leche Gefiller, an d‘Konzentréieren op eng reng ins­tru­men­tal Ratio­na­li­téit, cha­rak­te­ri­séiert d‘Kultur vum moderne Kapitalismus. 

Änlech Iwwer­leeunge fënnt een och bei den Sozio­loge Georg Sim­mel an Nor­bert Elias. Nom Sim­mel féie­ren déi kom­plex Aus­tau­sch­pro­zes­ser vum Kapi­ta­lis­mus nout­wen­neg zu enger offlaache vum Gefills­lie­wen. An och den Elias huet nach an den 40er Jore geduecht dat d‘Ausbreedung vum Kapi­ta­lis­mus mat der Verstäer­kung vun der Affekt­kon­troll zesumme geet. 

Di all­ge­meng Linn vun dëse ges­chicht­lech-gesell­schaft­le­chen Ana­ly­sen war also, dat d‘Kultur vum Kapi­ta­lis­mus eng gefills­kal Kul­tur ass. Hei geet et net drëm eppes ze emp­fan­nen, oder ze erlie­wen, mä di bes­cht Mët­te­len aus­ze­den­ken an ze gebrau­chen, déi een fir deen een­ze­gen Zweck vun der kapi­ta­lis­tes­cher Pro­duk­tioun – d‘Kapitalakkumulatioun – nout­wen­neg sinn. Gefiller wäi­chen hei der ins­tru­men­tel­ler Ver­nonft : dat hees­cht engem Den­ken dat sech aus­schliiss­lech ëm di wierk­saam­st an bël­leg­st Method këm­mert, Geld ze maachen.

Nun ass awer dir ame­ri­ka­nes­cher Sozio­lo­gin Arlie Rus­sell Hoch­schild an den 90er Joren eppes bei hire Stu­die vun den ame­ri­ka­nesche Fluch­be­glee­der, vun den Ste­war­des­sen an den Ste­war­den, opge­fall, dat genau de Contraire weist. 

Bei der Aus­bil­dung vun de Fluch­be­glee­der gou­fen dës vun den Flu­ch­kom­pa­nien ëmmer erëm drop hige­wi­sen, si sol­len den Clientë laa­chen, wéi wann se et wierk­lech menge géifen. 

Fir de Fluch­be­glee­der ass Laa­chen en Deel vun hirer Aar­becht, en Deel dee se ver­laangt hiren Ech an hir Emo­tiou­nen ze koor­di­néie­ren, sou datt d’Aar­becht liicht schéngt. Wei­sen datt Freed Ustren­gung kascht mécht d’Aar­becht schlecht. Et ass och Deel vun der Aar­becht fir Mid­deg­keet a Reiz­bar­keet ze vers­top­pen, soss géif d’Aar­becht sech op eng falsch Manéier wei­sen an d’Pro­dukt – Pas­sa­géier­ze­frid­den­heet – géif bes­chie­degt ginn. Well et méi ein­fach ass Mid­deg­keet an Irri­ta­tiou­nen ze ver­de­cken wa se kom­plett evi­téiert kënne ginn, op d’mannst fir kuerz Per­io­den, fuer­dert dës Ustren­gung emo­tio­nal Aarbecht. 

(Hoch­schild, A. R. (2012). The Mana­ged Heart : Com­mer­cia­li­za­tion of Human Fee­ling. Uni­ver­si­ty of Cali­for­nia Press.)

Nieft der kier­per­le­cher Aar­becht, an nieft den kier­per­le­chen an tech­nesche Fäeg­kee­ten, musse Flug­be­glee­der, esou den flot­ten Aus­drock vum Arlie Rus­sel Hoch­schild, also och Gefill­saar­becht lees­ch­ten. Si mus­sen ëmmer gutt gelaunt sinn. Si mus­sen ëmmer fein blei­wen, och wa Clien­ten ze ner­ven, se agres­séie­ren, se belei­de­gen, hinne sexuell Avancë maachen. 

Fir­waat huet d‘Arlie Rus­sell Hoch­schild dat Gefill­saar­becht genannt ? Aus zwee ein­fach verständ­lech Grënn. 

Éisch­tens well esou eng frënd­le­chen an oppen Attitüd ze hale keen Talent ass, dat een vu Gebuert un huet, mä eng Fäeg­keet déi een untrai­néiere muss, an déi oft och immens Ustren­gung kascht.

An zwee­tens, well déi Aart a Weis Gefiller ze benot­zen, Gefiller och bei den Clien­ten ze pro­vo­zéie­ren an ze entre­te­néie­ren en Aspekt ass vun enger Lou­naar­becht. Nieft der phy­ses­cher Lees­ch­tung vum Kier­per, an nieft den Lees­ch­tunge vun der Intel­li­genz trie­den esou also och di emo­tio­nal Lees­ch­tun­gen an dat kapi­ta­lis­tes­cht Pro­duk­tiouns­ve­rhält­nis eran. 

An nodeems d‘Arlie Rus­sell Hoch­schild dat bei den Fluch­be­glee­der gesinn hat, ass him selbst­verständ­lech opge­fall, dat déi emo­tio­nal Lees­ch­tun­gen eigent­lech immens wäit ver­breet sinn.

Am Indus­trie­ka­pi­ta­lis­mus, dee fir d‘éischt am Detail vum Marx a vum Engels ana­ly­séiert gouf, waren et ëmmer nëm­men di kier­per­lech Lees­ch­tung, di kier­per­lech Kraaft déi den Aar­bech­ter an der Lou­naar­becht verkeeft.

Selbst­verständ­lech haten si och schonn Déng­scht­lees­ch­tunge kannt, mä déi waren hin­nen nach net esou rele­vant, dat se wee­sent­lech zu den Pro­duk­tiouns­lees­ch­tun­gen dozou gezielt solle ginn. 

Am Indus­trie­ka­pi­ta­lis­mus inter­agéiert den Aar­bech­ter haaptsä­chlech mat sen­gem Hand­wierks­ges­chier, oder méi nach mat der Maschinn. 

An der post-indus­triel­ler Pro­duk­tioun, wou den Déng­scht­lees­ch­tungs­sec­teur zur Haapt­pro­duk­tiouns­kraaft gëtt, huet den Aar­bech­ter net mat Maschin­nen, mä mat anere Leit ze dinn. Obwuel dat sech mat der Elek­tro­ni­kin­dus­trie och erëm geän­nert huet. Mä bleiwe mer beim klas­ses­chen Déng­scht­lees­ch­tungs­sec­teur : hei ass et net d‘Kierperkraft an Aus­dauer, mä d‘Wëssen an, jus­te­ment, d‘Gestioun vun de Gefiller déi an de Vir­der­grond trëtt. 

Wat d‘Arlie Rus­sell Hoch­schild also ent­deckt hat, a wat nach kee virun hir esou kloer gesinn hat, ass dat am Déng­scht­lees­ch­tungs­sec­teur Emo­tioun­saar­becht ëmmer scho mat bedee­legt war.

Vun hei aus, vun dëser klen­ger Decou­verte an der Aus­bil­dung vun de Flug­be­glee­der gëtt de Bléck fräi op eng ganz nei Dimen­sioun vum post-indus­triel­len Kapi­ta­lis­mus : dat wéi déi israe­lesch Sozio­lo­gin Eva Illouz „emo­tio­nale Kapi­ta­lis­mus“ genannt huet. D‘Eva Illouz defi­néiert dee folgendermoossen :

D’Be­géi­gnung tëscht engersäits dem Voka­bulär vu de Psy­cho­lo­gen an de Ser­vi­cer, déi vun hin­nen uge­buede ginn, an op der ane­rer Säit dem Besoin vum « Fir­men­ka­pi­ta­lis­mus » fir d’Sub­jek­ti­vi­téit vu sen­gen Aar­bech­ter ze kon­trol­léie­ren, huet den emo­tio­nale Kapi­ta­lis­mus ges­chaaf. Emo­tio­nale Kapi­ta­lis­mus ass en all­ge­menge Begrëff, deen et erlaabt déi ver­schidde Pro­zes­ser ze bes­chrei­wen, duerch déi de Kapi­ta­lis­mus an d’E­mo­tiou­nen zësumme fonnt hunn an duerch déi d’Sub­jek­ti­vi­téit kana­li­séiert gouf, sou­wuel an den orga­ni­sa­to­resche Struk­ture vu Firme wéi och um Maart vum Kon­sum, ier se an di per­séin­lech Bezéiun­gen eran injek­téiert goufen. 

(Illouz, E., & Ben­ger Ala­luf, Y. (2016). „Le capi­ta­lisme émo­tion­nel“. In A. Cor­bin, J.-J. Cour­tine, & G. Viga­rel­lo (Hrsg.), His­toire des émo­tions : Vol. 3. De la fin du XIXe siècle à nos jours (S. 56 – 75). Édi­tions du Seuil.)

Am zäit­genës­sesche Kapi­ta­lis­mus gou­fen di sozial a pro­fes­sio­nell Reseauen ëmmer méi dicht, di hie­rar­chesch Struk­ture méi kom­plex an dem Uschäin no méi demo­kra­tesch, an de Besoin vun der Orien­téie­rung an dëser Kom­plexi­téit ëmmer méi grouss. Dofir gouf et och ëmmer méi wich­teg déi aner Leit ze ent­zif­fe­ren, ze wësse wou een mat hin­nen drun ass, hir Gefiller ze vers­toen, an dat fir se rich­teg an zum eene­gen Avan­tage ze benotzen.

Aus deene Bedürf­nis­ser eraus ers­tinn dann nei Bedürf­nis­ser vun de emo­tio­na­ler Ges­tioun vun eis sel­wer a vun dee­nen aneren. 

Op Radio 100,7 lauschteren … »>